येक चिमूटभर तंबाखूकी किंमत तुम क्या जानो? हा डायलॉक खुद्द तासगांव सल्तनतचे झागिरदार आबांचा. जागतिक तंबाकूविरोधी दिन? हा कुनी काडला म्हनायचा? आपल्याला सिर्फ येक मे उर्फ म्हाराष्ट्र दिन म्हाईत होता. म्हाराष्ट्र दिन म्हंजे आमच्यासारक्याला म्हाराष्ट्राचा अभिमान, नुस्ता न्हाई, जाज्वल्य आभिमान दाखवण्याचा दिन. म्हाराष्ट्राचा मान आन आभिमान आपल्या सवयीत उतारला है. म्हराटी कोन? जो सक्काळच्याला जाग आल्या आल्या मशेरी लावतो, दुपारच्या ज्येवनानंतर तंबाखूची फक्की सोता हातावर चोळून आज्जात दाढंला धरतो, सांजच्याला चावडीला जमून येकमेकान्ला तंबाखूची चंची देवानघेवान करतो, रातच्याला झोपन्यापूर्वी शेकोटी करून त्यावर तंबाखू जाळून सकाळच्या मशेरीची सोय करतो तो आस्सल म्हराटी. आपली राजकारनात येण्ट्रि झाली तीबी तंबाखूमुळं. सांजच्याला पारावर बसून गडी लोक कुटाणा करत बसायचे, आपन पन बसून ऐकायचो. गुमान ऐकायचो. कदीमदी उत्तर म्हनून एक पिचकारी टाकायचो. आपला लौकिक आसा झाला की लोक म्हनू लागले, कितीबी तक्रारी सांगा आन कुटल्याबी सांगा, आबा सगळं ऐकून घेत्यात. त्याचा परिणाम आसा झाला की आनखी लोक येऊन न्हाई न्हाई त्या भांजगडी सांगू लागले. येकदा वाटलं त्येस्नी सांगावं, गडे हो, आरं मी तंबाखूची गुळणी धरलीया रं, गुमान बसू द्या की जरा मला. पन लोकांच्या नको त्या भांजगडी म्हायती होऊ लागल्या आन मग आपल्यालाबी गोडीच लागली. लोक म्हनायले आबा मुन्शिपाल्टीच्या इलेक्शनला हुबं ऱ्हा की ओ. नेतृत्वगुन लई हायेत तुमच्यात. तोंडात बार मस्त जमला होता, छान किक बसली होती. पिचकारी मारून मज्जा घालवन्यापरीस मी न्हाय न्हाय म्हनायला मान हालवत होतो. लोकान्ला वाटलं व्हय व्ह्य म्हनून मान हालवतोय गडी. मग काय परस्परच आमचा आर्ज भरून मोकळे सगळे. गावातली नव्वद टक्के जन्ता भांजगडवाली. आन त्या सगळ्या आमास्नी म्हाईत. मत जातंय कुटं मग. फुडला सगळा इतिहास आन भुगोल तुमास्नी म्हाईतच हाय.
सांगायचा मुद्धा तंबाखू आपल्या म्हाराष्ट्राची आन, बान, शान हाये. स्वातंत्र्याचं प्रतीक हाये. कुनीबी तंबाखूचा बार लावावा आन रस्त्यात, भिंतीवर, कोपऱ्यात कुटंबी पिचकारी मारावी. म्हाराष्ट्रानं ते स्वातंत्र्य जंतेला दिलं हाये. जन्मशिद्ध हक्कच हाये तो. मी तर म्हंतो तंबाखूचं शिक्षन ल्हानपनापासूनच मिळालं पायजे. आमच्या बाचा तंबाखूचा लय षौक होता. घरात पैपावण्यासाठी गठुडं तयार असायचं. जेवापासून कळाया लागलं तेवापासून मशेरीचा वास नाकात बसल्याला हाय. बा मशेरी भाजाया लागला की आमी आंथरूणं जवळ करायचो. फुडं मग मला वाटतं चौथ्या पाचव्या यत्तेत असताना बाच्या सदऱ्यातली चंची हळूच काडून तंबाकू हातावर काडून घेतली आन पार शेतात जाऊन खाल्ली. आन पहिला धडा मिळाला की तंबाकू गिळायची नसती. पुढले चार तास वकाऱ्या काढून भूसनळा झाला पार. मग कुनी जानकार पोरानं सांगिटलं गूळ खा मग बरं वाटतंय बग चटशिरी. मग त्याच्याकडनंच शिकलो तंबाकू डाव्या हातात कसा घ्यावा, तेतल्या बारीक काड्याकुड्या कशा काडाव्या, मग थोडा चुना लावून उजव्या हाताच्या तर्जनीनं कसा छान चोळावा, असा मळून झाला की त्याची सप्पय गोळी करून जिभेच्या टोकाखाली कशी ठेवावी, आन मग जरा टिंग झालं की डोळे बंद करून निवांत कसं बसावं. तेवापासून कुणालाही चुना लावायला सांगा, आबासारका चुना कोण लावत न्हाई असंच सगळी म्हणत्यात. फुडं तेचा लई उपयोग झाला आम्हाला. डिपारमेण्ट सारकं म्हत्वाचं खातं आमच्याकडे आलं आन तंबाकूचं म्हत्व आजूनच अधोरेखित झालं. (आयला, लई दिवस हा शब्द वापरायचा व्हता. मागं एकदा वापरला तर दादा हसून हसून लोळले होते. मला म्हनतात तू आदी चार फुट, आणि वर अधोरेखीत करनार मग आमी काय जिमिनीवर झोपून वाचायचा का शब्द. सायेबतरी काय सांगतील त्यास्नी म्हनून सायबांकडे पाह्यलं तर ते नेहमीप्रमाणे छद्मी का कसलं तरी हास्य करत माज्याकडे बगत होते.) डिपारमेण्टमदे तंबाखू पगारासारखा चालतो. समदे पोलिस आपल्यावर लई खूष. आपले सायेबपन आपल्यासारके खानारे निघाले याचं त्यांना लई अप्रूप. मिटींगा येकदम शांततेत होऊ लागल्या. सगळे गोल टेबलाभोवती बसायचे आन आपापली चंची काडून मस्त बार भरायचे. चुना आपन मी स्वत: लावायचो. मग फुडली तीस चाळीस मिण्ट 'अंम उम अम्म्म्म मम उम' या भाषेत सगळे बोलायचे. मी डोळे बंद करून माना डोलवायचो. ते खूष आपन खूष.
तंबाकू बंद म्हंजे आमचं तोंड सताड ओपन. तोंड ओपन म्हंजे बोंबच की हो. मागं येकदा घरातून मंत्रालयात जाताना कुटं तरी आमची चंची पडली. झालं? येकामागं येक मिटींगा लागलेल्या. आता चंची नाय तर बार नाय. बार नाय तर मिटिंगमदे बोलावं लागनार. पार भुस्काट पडलं डोक्याचं. सगळे इनिसपेक्टरं चंची शोधायच्या कामाला लावली. मन शांत करण्यासाठी सोताची समजूत घालत होतो. मोठं शेर हाये, वस्तू गहाळ व्हायच्याच आसं कायबाय सोताला सांगत होतो. तर नेमके कुटुन तरी पत्रकार आले आन कायबाय विचारू लागले. आमाला वाटलं काय आमच्या चंची हारवल्याची खबर येवढ्यात यांच्यापरेंत पोचली? मायला ही पत्रकारं म्हंजे गिधाडं हायेत नुसती. त्यांना म्हनलं, चलता हय, बडी बडी शेरोंमे अयसी चीजे होती रहती हय. आता आपल्याला काय ठाऊक अतिरेक्यांचा हल्ला पन नेमका त्याच वेळी झाल्याला? चंची हारवली आन अतिरेक्यांनापन चानस गावला आसा जोक केला आसता तर लोक आणखीनच भडकले आस्ते. दादापन टपलेलेच होते. लगेच आमाला सांगू लागले, तुमी तंबाकू सोडा. आमी आता त्येना सांगनार आहोत, तुमी धरणं भरायची सोडा आमी तंबाकू सोडतो. तंबाकू नसली म्हंजे आपलं टक्कुरं चालत नाही. आन तंबाकू सोडा?
येक अतिरेक्यांचा उगाच औषदाला म्हनून येक झालेला छोटासा हल्ला सोडला तर बाकी आसं सगळं आलबेल आसताना हे येकदम पंतपर्धानानी तंबाकू सोडा आसं म्हननं धक्कादायकच आहे. तब्येतीला धोका? त्यो कसा काय? जन्मभर तंबाकू हातावर चोळत आलो. आजवर हाताला ढकापन लागला न्हाई. हाताला धोका तंबाकूपासून न्हाय तर कमळापासून हाय हे आमी लई वर्षं सांगत आलो. आज आता गेले दोन आठवडे लोकान्ला पटाया लागलंय ते. मग आसं आसताना कमळाला दोष द्यायचा सोडून तंबाकूवर का घसरला हो?
सांगायचा मुद्धा तंबाखू आपल्या म्हाराष्ट्राची आन, बान, शान हाये. स्वातंत्र्याचं प्रतीक हाये. कुनीबी तंबाखूचा बार लावावा आन रस्त्यात, भिंतीवर, कोपऱ्यात कुटंबी पिचकारी मारावी. म्हाराष्ट्रानं ते स्वातंत्र्य जंतेला दिलं हाये. जन्मशिद्ध हक्कच हाये तो. मी तर म्हंतो तंबाखूचं शिक्षन ल्हानपनापासूनच मिळालं पायजे. आमच्या बाचा तंबाखूचा लय षौक होता. घरात पैपावण्यासाठी गठुडं तयार असायचं. जेवापासून कळाया लागलं तेवापासून मशेरीचा वास नाकात बसल्याला हाय. बा मशेरी भाजाया लागला की आमी आंथरूणं जवळ करायचो. फुडं मग मला वाटतं चौथ्या पाचव्या यत्तेत असताना बाच्या सदऱ्यातली चंची हळूच काडून तंबाकू हातावर काडून घेतली आन पार शेतात जाऊन खाल्ली. आन पहिला धडा मिळाला की तंबाकू गिळायची नसती. पुढले चार तास वकाऱ्या काढून भूसनळा झाला पार. मग कुनी जानकार पोरानं सांगिटलं गूळ खा मग बरं वाटतंय बग चटशिरी. मग त्याच्याकडनंच शिकलो तंबाकू डाव्या हातात कसा घ्यावा, तेतल्या बारीक काड्याकुड्या कशा काडाव्या, मग थोडा चुना लावून उजव्या हाताच्या तर्जनीनं कसा छान चोळावा, असा मळून झाला की त्याची सप्पय गोळी करून जिभेच्या टोकाखाली कशी ठेवावी, आन मग जरा टिंग झालं की डोळे बंद करून निवांत कसं बसावं. तेवापासून कुणालाही चुना लावायला सांगा, आबासारका चुना कोण लावत न्हाई असंच सगळी म्हणत्यात. फुडं तेचा लई उपयोग झाला आम्हाला. डिपारमेण्ट सारकं म्हत्वाचं खातं आमच्याकडे आलं आन तंबाकूचं म्हत्व आजूनच अधोरेखित झालं. (आयला, लई दिवस हा शब्द वापरायचा व्हता. मागं एकदा वापरला तर दादा हसून हसून लोळले होते. मला म्हनतात तू आदी चार फुट, आणि वर अधोरेखीत करनार मग आमी काय जिमिनीवर झोपून वाचायचा का शब्द. सायेबतरी काय सांगतील त्यास्नी म्हनून सायबांकडे पाह्यलं तर ते नेहमीप्रमाणे छद्मी का कसलं तरी हास्य करत माज्याकडे बगत होते.) डिपारमेण्टमदे तंबाखू पगारासारखा चालतो. समदे पोलिस आपल्यावर लई खूष. आपले सायेबपन आपल्यासारके खानारे निघाले याचं त्यांना लई अप्रूप. मिटींगा येकदम शांततेत होऊ लागल्या. सगळे गोल टेबलाभोवती बसायचे आन आपापली चंची काडून मस्त बार भरायचे. चुना आपन मी स्वत: लावायचो. मग फुडली तीस चाळीस मिण्ट 'अंम उम अम्म्म्म मम उम' या भाषेत सगळे बोलायचे. मी डोळे बंद करून माना डोलवायचो. ते खूष आपन खूष.
तंबाकू बंद म्हंजे आमचं तोंड सताड ओपन. तोंड ओपन म्हंजे बोंबच की हो. मागं येकदा घरातून मंत्रालयात जाताना कुटं तरी आमची चंची पडली. झालं? येकामागं येक मिटींगा लागलेल्या. आता चंची नाय तर बार नाय. बार नाय तर मिटिंगमदे बोलावं लागनार. पार भुस्काट पडलं डोक्याचं. सगळे इनिसपेक्टरं चंची शोधायच्या कामाला लावली. मन शांत करण्यासाठी सोताची समजूत घालत होतो. मोठं शेर हाये, वस्तू गहाळ व्हायच्याच आसं कायबाय सोताला सांगत होतो. तर नेमके कुटुन तरी पत्रकार आले आन कायबाय विचारू लागले. आमाला वाटलं काय आमच्या चंची हारवल्याची खबर येवढ्यात यांच्यापरेंत पोचली? मायला ही पत्रकारं म्हंजे गिधाडं हायेत नुसती. त्यांना म्हनलं, चलता हय, बडी बडी शेरोंमे अयसी चीजे होती रहती हय. आता आपल्याला काय ठाऊक अतिरेक्यांचा हल्ला पन नेमका त्याच वेळी झाल्याला? चंची हारवली आन अतिरेक्यांनापन चानस गावला आसा जोक केला आसता तर लोक आणखीनच भडकले आस्ते. दादापन टपलेलेच होते. लगेच आमाला सांगू लागले, तुमी तंबाकू सोडा. आमी आता त्येना सांगनार आहोत, तुमी धरणं भरायची सोडा आमी तंबाकू सोडतो. तंबाकू नसली म्हंजे आपलं टक्कुरं चालत नाही. आन तंबाकू सोडा?
येक अतिरेक्यांचा उगाच औषदाला म्हनून येक झालेला छोटासा हल्ला सोडला तर बाकी आसं सगळं आलबेल आसताना हे येकदम पंतपर्धानानी तंबाकू सोडा आसं म्हननं धक्कादायकच आहे. तब्येतीला धोका? त्यो कसा काय? जन्मभर तंबाकू हातावर चोळत आलो. आजवर हाताला ढकापन लागला न्हाई. हाताला धोका तंबाकूपासून न्हाय तर कमळापासून हाय हे आमी लई वर्षं सांगत आलो. आज आता गेले दोन आठवडे लोकान्ला पटाया लागलंय ते. मग आसं आसताना कमळाला दोष द्यायचा सोडून तंबाकूवर का घसरला हो?
No comments:
Post a Comment