संगीत शारदा

सूत्र: जवळ जवळ बोळके झालेले, पण "म्हातारा न इतुका न मी, अवघे पाऊणशे वयमान, लग्ना अजून लहान" असे लाजत लाजत सांगणारा भुजंगनाथ आणि त्याला बोहोल्यावर चढवण्याचा पण उचलणारा भद्रेश्वर हे एकोणीसाव्या शतकाच्या शेवटी आलेले संगीत शारदा नाटक, अजिबात जुने झालेले नाही. आजही त्या शरदाचे भेसूर चांदणे महाराष्ट्रावर पडते आहे. तंबाखू खाऊन अर्धे बोळके गमावून बसलेला आणि दिल्लीपर्यंत सर्व खांब हुंगून आलेला हा भुजंग पुन्हा महाराष्ट्राच्या बोकांडी येऊन वेटोळे करून बसला आहे. कुणीही न मागवलेल्या निधर्मीपणाच्या निविदा सूचना या भुजंगनाथाने भरल्या आहेत आणि स्वत:लाच त्याचे कंत्राट दिले आहे. सेनेतून बाहेर पडून या भुजंगनाथाच्या वळचणीला बसून लोणी मटकावणारा छग्गूदादा भद्रेश्वराच्या भूमिकेत शोभतो आहे.

सूत्रधाराच्या भूमिकेत - स्वत: दिव्यमुखी भुजंगनाथ 
नटीच्या भूमिकेत - मर्दानी सौंदर्याचा आविष्कार जितेन्द्रम बुद्धिमतां आव्हाडम
भद्रेश्वर - छग्गूदादा बाहुबली

सूत्रधार: वाहवा! सुंदर चित्रविचित्र पुष्पांनी शोभणाऱ्या कुसुमवाटिकेप्रमाणे ही प्रसन्नमुख सभा पाहून आनंद होतो आहे. नाहीतर आमची ती माळेगाव सहकारी साखर कारखान्याची सभा. एका मेंबराच्या तोंडावरची माशी हलत असेल तर शपथ. मळीच्या दारूचे डिव्हिडंड आणि टनाला भाव वाढवून द्या, मग बघा ती मेंबरं कशी धोतराच्या शिडात वारं शिरल्यासारखी भर्राटतात. पण पुण्यनगरीतील चोखंदळ जनता ही, या सभेचे कोणत्या नाटकाने रंजन करावे ते सुचत नाही. ही मंडळी "माझी लडाख भ्रमंती" पासून "शहरातून चिमण्या गायब का?" या विषयापर्यंत कुठल्याही सभेला एकाच उत्साहाने हजेरी लावतात. राजुबुवा ठाकले यांच्या मनप्रवचनाला जातील, त्यांची प्रसिद्ध "मी अच्चं करीन आणि तच्चं करीन, द्या एकवार मजला हा मुगुट" ही पदे मन लावून ऐकतील आणि त्यानंतर कोंढाळकर मस्तानी प्यायला जातील.
(गातो)
अभिरुची कोणा कमळाची कोणा तीरकमानीची
"हस्त"लाघव रुचे कोणा, कुणा सवय पाकीटमारीची
बंद घड्याळ ते, सर्वांचे जणु नावडते।।

(विचार करतो) या प्रसंगी माझ्या चतुर भार्येचा अभिप्राय घ्यावा हे उत्तम. (वळून पडद्याकडे पाहतो, तो भार्या उभी असते). अरे वा! आम्ही नुसतं स्मरण करावं तर तुझा चंद्राप्रमाणे तेजस-शीतल मुखडा माझ्या समोर! (खालच्या आवाजात, जित्या, तुला हजार वेळा सांगितलं, नाईट असेल तेव्हा कांदा खाऊ नकोस. च्यायला या अन्याला जरा डायरेक्शण कमी करायला सांगायला हवं. दिग्दर्शक लेकाचा! एवढ्या तोंडाजवळ कशाला यायला पाहिजे यानं?)
(प्रकट) प्रिये, एका महत्वाच्या कामात मला तुझा अभिप्राय हवा आहे.

नटी: ही सभा आणि आपली चर्या पाहून बहुतेक लक्षात आलंच आहे, पण आपल्या मुखातून ऐकलं म्हणजे बरं. अशा कोणत्या महत्वाच्या कामात माझा अभिप्राय हवा आहे बरे? माझ्याकडे आता शेजारच्या बायका यायच्या आहेत. अश्शा मेल्या वात्रट आहेत. पर्वा मी गाझा बचाव बचाव असं ओरडत होते तर कुण्णी आलं नाही. नंतर त्या भामिनीला विचारलं का आली नाहीस गं मदतीला? तर मेली म्हणते कशी, इश्श! मला वाटलं तुझ्या मालकांची हौस पुरवणं चालू असेल. तुमचे मालक काय बाई, निधर्मी पुरोगामी आहेत. कुठून कुठून काय शिकून येतात कुणास ठाऊक. जळ्ळ मेलं ते गाझा नि बिझा. यष्टी तरी जाते तिथं की नाही कुणास ठाऊक आणि आम्ही वाचवायला मात्र जायचं.

सूत्रधार (दुर्लक्ष करीत) :
परिचित जो या रसिकजना त्या कवि शरदे रचिले
शारदीय नवनाटक गानी निवडणुकी जे खचिले
मत्प्रिय सत्ते, रुचेल यांना का कांते?

नटी: तरी मी म्हटलंच! मेलं ध्यानी मनी सदा सर्वदा सत्ता सत्ता सत्ता!
पद्य: राग झिंजोटी, ताल - स्वत:चा
अजुनी खुळा हा नाद पुरा कैसा होईना
बोळके झाले मुखाचे, मुख्यपद का हो येईना
धोरणे बदली नवी नवी, कुणी तिकडे पाहीना
नाव बुडविले देशाचे, कीर्ती जगी माइना।।

सूत्रधार: प्रिये, तू म्हणतेस तशी आमची स्थिती झाली आहे खरे, पण तिचे कारण सत्ता नव्हे!

नटी: हे माझ्या तुंदिलतनु मैद्याच्या गोंडस पोत्या, तर मग कोणतं?
(गाते)
दूर धोरणाने केवळ ही स्थिती आम्हां आली,
दोष त्याचा वृथा ठेवीसी जनलोक भाली
कारण दुष्काळा ।। मानिल कोण तव कोकलण्याला ।।

सूत्रधार: (स्वगत: अरे माठनृपति, आज आपला स्त्री पार्ट आहेस ते विसरलास की काय? बाकी बृहन्नडेला अभिमान वाटेल अशा त्या मिशा बाकी शोभून दिसत आहेत. )
(प्रकट)वेडी रे वेडी! म्हटलं ते बरोबरच. तुझं शहाणपण ठाण्या, कळव्यापर्यंतच. हे गहन मुत्सद्दी देशकारण तुला  कसं कळावं ते ?

नटी (फणकाऱ्याने): कळत नाही तेच बरं! कार्य आणि कारण समजणारे शहाणेसुरते पुरुष काय दिवे लावताहेत ते दिसतंच आहे. त्या तासगावच्या चार्ली चाप्लीननं अगदी मर्दानी वक्तव्य केलं ते ऐकलं आम्ही. न्हाणीघरातला दांडीवरचा टॉवेल काढायला स्टुलावर उभं राहावं लागतं त्याला आणि सल्ले कसले देताहेत ते, तर बलात्कार कधी आणि कसा करावा! बाई बाई बाई, मोठा वाईट काळ आला आहे आपल्या पक्षातील लोकांना. साधा बलात्कार तो काय, शिवाय समूह सुद्धा नव्हता हो तो! आणि या लोकांकडून सल्ले घ्यायचे आम्ही आता.

सूत्रधार (खालच्या सुरात) : जित्या, रोलचं बेअरिंग विसरू नकोस. इथं स्त्रीपार्ट करतो आहेस तू. स्वत:च्या भूमिकेत जाऊ नकोस. एवढं नाटक होऊदेत, मग मुंब्र्या -कळव्यात काय गोंधळ घालायचा तो घाल.

नटी:
काय पुरुष चळले बाई, ताळ मुळी उरला नाही
धर्म नीती शास्त्रे पायी, तुडविती कसेही ।।
साठ अधिक वर्षे भरली, कन्येसही पोरे झाली
तरिहि मेल्या मुख्यपदाची, हौस कशी असे हो
घोड थेरड्यांना ऐसे, देती लोक मतही कैसे ।।

(पडद्यातून मुलांचा आवाज) : अहो भुजंगनाथ आजोबा! संन्यास घ्या संन्यास!
(भद्रेश्वर प्रवेश करतो)
भद्रेश्वर: अरे जा! साहेबांना संन्यास द्यायला ब्रह्मदेव आला पायजे, ब्रह्मदेव! अजून चार लग्नं सहज होतील असा उत्साह आहे त्यांच्यात. पुलोदच्या लग्नात, आठवतं ना, नवरदेव आयत्यावेळी अडून बसला. लगेच साहेब पुढे झाले. उतावीळपणे नाही, तर आत्मविश्वासाने.

सूत्रधार: भद्रेश्वरा, तुझी आमच्याप्रति निष्ठा कशी ती अढळ आहे रे! पण सगळं भोगून झालं, आता थकायला झालं आहे. शिवाय आपली तरुण पिढी काम करायला अगदी फुरफुरते आहे.

भद्रेश्वर: फुरफुरू दे! आपल्या सारखा मर्दानी सौंदर्याचा पुतळा उभ्या पश्चिम महाराष्ट्रात सापडणार नाही. आपल्यासारखी चवचाल (विंगेतून प्रॉम्प्टर : चव चाल! चव चाल! आयला छग्या, प्रत्येक प्रयोगाला ही चूक करतोस!) कुणाच्याच व्यक्तिमत्वात नाही. शिवाय आपला तो पुतण्या, भैरवनाथ, त्याला विसरू नका!

सूत्रधार: होय रे होय! ही आमची माकडसेना आमच्या भैरवनाथानंच आमच्या भोवती गोळा केली आहे. त्याच्या मनात, आता मी माझ्या संपत्तीचा वारस त्याला करीन असे आहे. पण म्हणावं, एक कपर्दिकही त्याच्या हाती लागायची नाही. त्यासाठी मी पुन्हा बोहोल्यावर उभा राहीन. पण खरं सांग, मी म्हातारा दिसतो?

भद्रेश्वर: अजिबात नाही! (गातो) पिकल्या पानाचा देठ की हो हिरवा…. पिकल्या पानाचा. अजूनही आपण स्वबळावर "सगळे" निभावून न्याल अशी मला खात्री आहे.